آنفولانزا چیست؟ علائم، درمان و تاثیر واکسن در پیشگیری از این بیماری
بهتازگی خبر شیوع گستردهی آنفلوآنزا و مرگومیر ناشی از آن در کشور پیچیده است. اگر میخواهید در مورد این بیماری بیشتر بدانید، با زومیت همراه شوید.
باز هم فصل آنفلوآنزا از راه رسیده و امسال بهنظر میرسد که ویروس این بیماری با شدت بیشتری در کشور ما در حال فعالیت است. براساس گزارشهای مختلف تعدادی از هموطنان ما از استانهای مختلف بر اثر این بیماری جان خود را از دست دادهاند. آنفلوآنزا در سرتاسر جهان با نرخ حملهی جهانی ۵ تا ۱۰ درصد در افراد بزرگسال و ۲۰ تا ۳۰ درصد در کودکان رخ میدهد. در مناطق معتدل، آنفلوآنزا یک بیماری فصلی است که بهطور معمول در جریان ماههای زمستان رخ میدهد. در مناطق گرمسیری الگوی فصلی مشخصی وجود ندارد و جریان آنفلوآنزا در تمام طول سال دیده میشود و معمولا در جریان فصل بارندگی چندین اوج دارد. مرگ عمدتا در افرادی که در گروههای درمعرض خطر قرار دارند، یعنی افراد کم سنوسال، افراد سالخورده و کسانی که دچار مشکلات سلامتی دیگری هستند، دیده میشود. آنفلوانزا هرساله در سرتاسر جهان شیوع پیدا میکند و منجر به حدود ۳ تا ۵ میلیون مورد بیماری شدید و حدود ۲۹۰ هزار تا ۶۵۰ هزار مرگ میشود.
کودکان، افراد سالخورده، زنان باردار، افرادی که مبتلا به بیماریهای مزمن هستند و کارکنان بخش مراقبتهای بهداشتی، دربرابر ابتلا به آنفولانزا یا درگیری با مشکلات مرتبطی نظیر ذاتالریه، برونشیت و عفونتهای سینوس و گوش آسیبپذیر هستند. در این میان، مخصوصا کودکان کمتر از دو سال از آسیبپذیری زیادی برخوردار هستند.
کودکان دارای سن کمتر از ۶ ماه نمیتوانند واکسن آنفلوآنزا را دریافت کنند بنابراین برای حفاظت از آنها دربرابر این ویروس بهترین راه این است افرادی که در تماس با آنها قرار میگیرند، واکسینه شوند.
افراد بزرگسال ۶۵ ساله و بالاتر، بهعلت ضعف سیستم ایمنی نسبتبه افراد جوانتر سالم در معرض خطر بیشتری قرار دارند. بهطور معمول، بیشتر مرگومیرهای ناشی از انفلوآنزا و بیش از نیمی از بستریهای مرتبط با این بیماری مربوط به افراد سالخورده است.
احتمال ابتلا به آنفلوآنزای شدید در زنان باردار و نیز زنانی که طی دو هفتهی قبل از ابتلا به بیماری زایمان کردهاند، نسبتبه زنان غیرباردار بیشتر است. احتمال بروز عوارض ناشی از این بیماری در افرادی که دچار مشکل سلامتی مزمن مانند موارد زیر هستند، بیشتر است:
آسم
دیابت
بیماری قلبی
چاقی
شایعترین نوع آنفلوآنزای امسال نوع H1N1 و H3N2 است. آنفلوآنزای نوع H1N1 شامل حدود ۹۰ درصد از موارد تشخیص داده شده میشود که شدیدترین فرم بیماری است.
آنفلوآنزای H1N1
ازنظر فنی، اصطلاح آنفلوآنزای خوکی به آنفلوآنزایی اشاره میکند که در خوکها رخ میدهد. گاهی خوکها ویروس آنفلوآنزا را به انسانها و عمدتا به پرورشدهندگان خوک و دامپزشکان منتقل میکنند. گاهی نیز فردی که به عفونت آنفلوآنزای خوکی مبتلا است، آن را به دیگران انتقال میدهد. در بهار سال ۲۰۰۹، دانشمندان سویهی خاصی از ویروس آنفلوآنزا را پیدا کردند. این ویروس که H1N1 نامیده شد، ترکیبی از ویروسهای خوکها، پرندگان و انسانها بود. در جریان فصل آنفلوآنزای سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۰، H1N1 موجب بروز عفونت تنفسی در انسانها شد و با عنوان آنفلوآنزای خوکی معروف شد. بهعلت اینکه تعداد بسیار زیادی از مردم در سرتاسر جهان در آن سال به این عفونت مبتلا شدند، سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد که آنفلوانزای ناشی از ویروس H1N1 یک همهگیری جهانی است. از آن زمان، دانشمندان شیوهی نامگذاری ویروسها را تغییر دادند. ویروس H1N1 اکنون با نام H1N1v شناخته میشود. حرف v مخفف واژهی «واریانت» است و نشان میدهد که این ویروس بهطور معمول در جمعیتهای حیوانی در گردش است اما در انسانها نیز مشاهده شده است. از سال ۲۰۱۱، سویهی دیگری از این ویروس یعنی H3N2v در جمعیتهای انسانی در گردش بود و موجب آنفلوآنزا شد.
ویروسهای آنفلوآنزا به خانوادهی ارتومیکسوویریده (Orthomyxoviridae) تعلق دارند. ویروس آنفلوآنزا براساس پروتئینهای مرکزی خود به انواع A، B و C تقسیم میشود. فقط انواع A و B موجب بروز بیماری در انسان میشوند. زیرگروههای مختلف ویروسهای آنفلوآنزای نوع A براساس گلیکوپروتئینهای موجود روی پوشش خود شناسایی میشوند. این گلیکوپروتئینها دارای فعالیت هماگلوتینین (HA) یا نورآمینیداز (NA) هستند (N و H که در نامگذاری ویروس استفاده میشود، مخفف واژههای نورآمینیداز و هماگلوتینین است). درمجموع ۱۶ زیرمجموعه از هماگلوتینین و ۹ زیرمجموعه از نورآمینیداز وجود دارد که میتوانند ترکیبهای مختلفی را تشکیل دهند. میزان زیاد جهش و نوترکیبی ژنتیکی مکرر این ویروسها باعث ایجاد تنوع زیادی در آنتیژنهای HA و NA میشود. جهشهای کوچک نقطهای که موجب بروز تغییرات کوچک (رانش آنتیژنی) میشوند، بهطور مکرر اتفاق میافتند. رانشهای آنتیژنی ویروس را قادر میسازد که از فرایند تشخیص سیستم ایمنی فرار کند و این امر منجر به شیوع مکرر آنفلوآنزا در طول سال میشود. تغییرات عمده در آنتیژن HA (شیفت آنتیژنی)، در اثر نوترکیبی مواد ژنتیکی زیرگروههای مختلف A با هم اتفاق میافتد. شیفتهای آنتیژنی که منجر به ایجاد سویههای پاندمیک جدیدی میشوند (سویههایی که منجر به همهگیری جهانی بیماری میشوند)، اتفاقات نادری هستند که ازطریق نوترکیبی بین زیرگروههای انسانی و حیوانی رخ میدهند، برای مثال ویروس آنفلوآنزای H1N1، نوترکیبی جدیدی بود که پیش از آن هرگز در جمعیتهای انسانی دیده نشده بود. این ویروس با ویروسهای آنفلوآنزای فصلی انسانی کنونی یا پیشین ارتباط ژنتیکی نزدیکی ندارد.
آنفلوآنزای پرندگان به بیماری اشاره دارد که ناشی از عفونت با ویروس نوع A آنفلوآنزا یعنی آنفلوآنزای پرندگان است. این ویروس بهطور طبیعی در پرندگان آبی وحشی وجود دارد و میتواند طیور اهلی و دیگر پرندگان و گونههای جانوری را درگیر کند. ویروسهای آنفلوآنزای پرندگان معمولا موجب عفونت انسان نمیشوند. بهگفتهی رئیس بخش مدیریت بیماریهای عفونی وزارت بهداشت، تاکنون هیچ موردی از عفونت انسان با ویروس آنفلوآنزای طیور در کشور گزارش نشده است.
علائم شایع آنفولانزا چیست؟
آنفلوآنزا عفونت تنفسی حاد با شدتهای مختلف است که از عفونتی بدون علامت تا یک بیماری کشنده متغیر است. علائم معمول آنفلوآنزا شامل شروع ناگهانی تب، لرز، گلودرد، سرفه خشک است که اغلب با سردرد، زکام، درد عضله و خستگی مفرط همراه است. علائم کمتر شایع آن استفراغ و اسهال است. احتمال بروز اسهال و استفراغ در کودکانی که دچار آنفلوآنزا میشوند، بیشتر است. تمام افرادی که به آنفلوآنزا مبتلا میشوند، تب را تجربه نمیکنند. عوارض آنفلوآنزا ذاتالریه، عفونت گوش میانی و تشدید بیماریهای مزمن است. این بیماری در افراد سالخورده، نوزادان و کودکان کم سن و سال و در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف به شکل شدیدتری دیده میشود. مرگ ناشی از آنفولانزای فصلی عمدتا در افراد مسن و افراد مبتلا به بیماریهای مزمن اتفاق میافتد.
آنفلوآنزای H1N1 مانند آنفلوآنزای فصلی است اما دارای ویژگی فعالیت بالاتر در جریان فصل تابستان نیمکرهی شمالی، نرخ مرگومیر بالاتر در میان افراد بزرگسال سالم جوان و شیوع بالاتر ذاتالریه ویروسی است.
انتقال
انتقال تنفسی عمدتا بهوسیلهی قطراتی که در اثر سرفه و عطسه در فضا پخش میشوند، صورت میگیرد انتقال ویروس ازطریق هوا در فواصل کوتاه ممکن است اتفاق بیفتد خصوصا در فضاهای محصور و شلوغ. آلودگی دست و تزریق مستقیم ویروس منشا احتمالی دیگری برای انتقال این ویروس است.
اگر فکر میکنید دچار آنفلوآنزا شدهاید:
در خانه بمانید، استراحت کنید و از تماس با دیگران بپرهیزید، مگر اینکه نیاز به مراقبتهای پزشکی داشته باشید.
برای پیشگیری از انتشار آنفلوآنزا، تا حداقل ۲۴ ساعت پس از فروکش کردن تب، از تماس با دیگران خودداری کنید.
درمورد علائم هشداردهنده و جدیتر مرتبط با عوارض ناشی از آنفلوآنزا دقت کنید. این علائم در کودکان شامل موارد زیر میشوند:
تنفس سریع یا مشکل
کبود شدن رنگ پوست
کجخلقی شدید
تب همراهبا بثورات پوستی
عدم تعامل
عدم نوشیدن مایعات
علائمی که بهبود پیدا کرده اما سپس با تب و سرفهی شدیدتر عود میکنند
علائم خطرناک در بزرگسالان شامل موارد زیر میشوند:
دشواری تنفس
درد یا فشار در ناحیهی قفسهی سینه یا شکم
سرگیجه یا گیجی
استفراغ شدید یا مداوم
علائمی که بهبود پیدا کرده اما سپس با تب و سرفهی شدیدتر عود میکنند
درمان آنفولانزا چگونه است؟
داروهای ضدویروسی موجب کاهش علائم آنفلوآنزا شده و طول مدت بیماری را کاهش میدهند. این داروها، داروهای تجویزی هستند که به شکلهای مختلفی مانند قرصها، مایعات، پودر استنشاقی و محلول وریدی ارائه میشوند و پزشک گزینهی مناسب را برای بیمار تجویز میکند. این داروها ممکن است عوارض جانبی نیز داشته باشند.
یک موضوع مهم این است که باید مصرف داروها را زود آغاز کرد زیرا مطالعات نشان میدهند که آنها بهترین عملکرد را طی دو روز نخست بیماری دارند.
بهخاطر داشته باشید که آنتیبیوتیکها در درمان آنفلوآنزا مؤثر نیستند، پس از مصرف خودسرانهی این داروها برای درمان آنفلوآنزا پرهیز کنید.
پیشگیری از ابتلا به آنفلوآنزا
علاوهبر واکسیناسیون، اقدامات پیشگیرانهی روزمره مهم هستند. از افرادی که بیمار شدهاند دوری کنید و نکات بهداشتی مانند شستن مکرر دستها را رعایت کنید. بهترین زمان دریافت واکسن آنفلوآنزا قبل از شروع انتشار بیماری در جامعه است، زیرا پس از واکسیناسیون حدود دو هفته طول میکشد تا آنتیبادیها در بدن ایجاد شده و محافظت در برابر آنفلوآنزا حاصل شود. در فصل آنفلوآنزا تاجایی که ممکن باشد از فضاهای محصور و شلوغ و از تماس نزدیک با افرادی که دچار عفونتهای حاد تنفسی شدهاند، اجتناب کنید.
واکسن آنفلوآنزا تا چه حد مؤثر است؟
سویههای زیادی از دو نوع ویروس آنفلوآنزا وجود دارند (A و B) که انسانها را آلوده میکنند. بهمنظور اینکه واکسنهای آنفلوآنزا برای فصل آنفلوآنزا آماده شوند، کارشناسان باید ماهها قبل از آغاز فصل شیوع درمورد آن تصمیم بگیرند. از آنجایی که سویههای این ویروس بهسرعت تغییر میکنند، واکسن با سویهی ویروس آنفلوآنزا تطابق کامل ندارد. اسکات اپرسون از مرکز مدیریت و پیشگیری بیماری (CDC) میگوید که واکسن امسال تطابق خوبی دارد و دربرابر سویههای H1N1 و H3N2 که در حال گردش هستند، محافظت فراهم میکند.
حتی زمانیکه یک واکسن مطابقت خوبی داشته باشد، نحوهی تولید آن ممکن است عملکردش را محدود کند. بیشتر واکسنها با استفاده از تخممرغ بهعنوان محیط کشت تولید میشوند که ممکن است موجب تغییر ویروس شود و بر عملکرد واکسن تأثیرگذار باشد.
در جریان فصل شیوع آنفلوآنزا، کارشناسان نمونههای ویروس را که در گردش هستند، مورد مطالعه قرار میدهند تا دریابند که واکسن تا چه حد در برابر آن ویروسها محافظت میکند. آنها از این اطلاعات برای تصمیمگیری درمورد ساخت واکسن بعدی استفاده میکنند. امسال بیشتر واکسنها در برابر دو سویهی A (H1N1 و H3N2) و دو سویهی B محافظت میکنند. دوزهای معمول واکسنهای آنفلوآنزای امسال چهارگانه هستند، یعنی در برابر چهار سویه محافظت میکنند (واکسنهای سهگانه نیز در دسترس هستند). مرکز مدیریت و پیشگیری بیماری میگوید همچون دیگر واکسنها، واکسنی که برای آنفلوآنزا ساخته میشود، کامل نیست ولی در جمعیت عمومی، خطر بیماری را از ۳۰ درصد به ۶۰ درصد کاهش میدهد.
احتمالا دو موضوع را درمورد واکسن آنفلوآنزا شنیدهاید: نخست اینکه باید هر سال آن را دریافت کنید و دوم اینکه حتی اگر واکسن آنفلوآنزا را دریافت کرده باشید، این واکسن ممکن است کاملا از شما در برابر آنفلوآنزا محافظت نکند. هر دو موضوع درست هستند. علت آن است که اگرچه اثبات شده است که واکسن از شما دربرابر آنفلوآنزا محافظت میکند، واکسن آنفلوآنزا با اطمینان ۱۰۰ درصد ساخته نمیشود. این واکسنها قبل از آغاز فصل شیوع آنفلوآنزا ساخته میشوند. با این حال، دانشمندان پس از سالها تجربه در زمینهی ساختن واکسن آنفلوآنزا ایدههای خوبی دارند که چه چیزی مؤثر بوده و چه چیزی مؤثر نیست. ایوان مالدونادو متخصص بیماریهای عفونی در مرکز مراقبتهای بهداشتی دانشگاه استنفورد میگوید:
ما از دادههای مربوط به فصل آنفلوآنزای سال گذشتهی نیمکرهی شمالی استفاده میکنیم و درمورد اینکه کدام سویهها باید در واکسن سال بعد گنجانده شوند، تقریبا در همان زمان تصمیمگیری میشود.
در فرایند تصمیمگیری از چندین مدل پیشبینی و تخمین استفاده میشود اما همیشه این امکان وجود دارد که یک ویروس سرکش ظاهر شده و کارایی واکسن در آن فصل کاهش پیدا کند. برای مثال، سال گذشته یکی از سویهها دچار جهشهای عمدهای شد و موجب بیاثر شدن واکسن دربرابر آن سویهی خاص شد. راهی برای پیشبینی این اتفاق وجود ندارد. البته این بدان معنا نیست که واکسن بیهوده است. این واکسن میتواند در اغلب موارد دربرابر بیماری محافظت کند.
واکسن امسال تا چه حد مؤثر است؟
دکتر مالدونادو میگوید هنوز خیلی زود است که بگوییم میزان اثربخشی واکسن امسال تا چه حدی است. اگرچه بهطور کلی، میزان کارایی واکسن میتواند از ۱۰ تا ۶۰-۷۰ درصد متغیر باشد و میزان اثربخشی متوسط ۴۰ تا ۶۰ درصد است. اما حتی کارایی ۴۰ تا ۶۰ درصد هم میتواند بین افراد مختلف متغیر باشد یعنی وضعیت سلامتی شما روی میزان اثربخشی واکسن اثر دارد. برای مثال افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند را درنظر بگیرید (مثل کسانی که تحت شیمیدرمانی یا اشعه قرار داشته یا داروهایی مصرف کرده با مشکلات پزشکی دارند که موجب تضعیف پاسخ سیستم ایمنی آنها میشود). آن افراد درحالیکه باید واکسن را دریافت کنند ولی میزان محافظت واکسن از آنها مانند محافظت از یک فرد سالم نیست. این موضوع درواقع یکی از علل اصلی دریافت واکسن است. شما به افراد دیگر جامعه که ایمنی پایینتری دارند، کمک میکنید.
مسئلهی دیگری که لزوما اثربخشی واکسن را تعیین نمیکند اما میتواند در ابتلا به آنفلوآنزا تأثیر داشته باشد، زمان واکسیناسیون است. بهطور کلی حدود دو تا چهار هفته طول میکشد تا اثربخشی واکسن آنفلوانزا در بدن پدیدار شود پس اگر طی این زمان در معرض ویروس قرار گرفتید، ممکن است به بیماری دچار شوید. همچنین اگر واکسن آنفلوآنزا را بسیار زودتر از آغاز فصل شیوع دریافت کرده باشید، ممکن است این واکسن در تمام فصل از شما محافظت نکند.
البته حتی اگر شما واکسن آنفلوآنزا را دریافت کرده باشید، باید از خود دربرابر آنفلوانزا محافظت کنید (بهخاطر داشته باشید که واکسن ۱۰۰ درصد مؤثر نیست). به مقدار کافی بخوابید، سیگار نکشید (عوارض بیماری در افراد سیگاری شدیدتر است) و دستهای خود را بهصورت مکرر بشویید. اگر هم به آنفلوآنزا مبتلا شدید، در منزل بمانید و با رعایت بهداشت به سلامت عمومی جامعهی حود کمک کنید.
اخیرا مؤسسهی ملی بهداشت آمریکا ۸ میلیون دلار اعتبار اولیه را در اختیار دانشگاه جورجیا قرار داده است تا واکسنی را توسعه دهد که بتواند چندین سویهای از ویروس آنفلوآنزا را در یک دوز واحد پوشش دهد. این دانشگاه دراینزمینه درحال همکاری با ۱۴ دانشگاه دیگر است.
گزینههای واکسن آنفلوانزا سال ۲۰۱۹-۲۰۲۰
واکسیناسیون سالیانه بهترین راه برای پیشگیری از آنفلوآنزا است. این واکسن هرساله برای محافظت دربرابر سویههایی از این ویروس که با احتمال بیشتری در آن فصل در گردش خواهند بود، بهروزرسانی میشود. حتی در مواردی که واکسن کاملا از عفونت پیشگیری نمیکند، میتواند از شدت بیماری بکاهد و از بروز عوارض جدی آنفلوآنزا ازجمله بستری در بیمارستان و مرگ پیشگیری کند.
چه انواعی از واکسن آنفلوآنزا موجود است؟
مرکز مدیریت و پیشگیری بیماری، استفاده از هر واکسن دارای مجوز مناسب برای سن را در جریان فصل آنفلوانزای سال ۲۰۱۹-۲۰۲۰ توصیه میکند. انواع مختلف این واکسن براساس روش ساخت عبارتاند از واکسن آنفلوآنزای غیرفعالشده (IIV)، واکسن آنفلوآنزای نوترکیب (RIV) یا واکسن آنفلوآنزای ضعیفشده (LAIV). واکسنهای متفاوتی برای گروههای سنی مختلف مجاز است و برخی از واکسنها برای برخی از گروهها توصیه نمیشوند. اما جایی که بیش از یک واکسن مناسب موجود باشد، این واکسنها بر هم اولویتی ندارند.
چه کسانی برای دریافت واکسن آنفلوآنزا در اولویت قرار دارند؟
کودکان ۶ ماهه تا ۴ ساله (۵۹ ماه)
افراد دارای سن ۵۰ و بالاتر (بهطور کلی عوارض، بستری و مرگ ناشی از آنفلوآنزا درمیان افراد ۶۵ سال و بیشتر رایج است، اگرچه افراد دارای سن ۵۰ سال و بالاتر نیز از گروههای در اولویت برای واکسیناسیون هستند زیرا احتمال ابتلای این گروه به بیماریهای مزمنی که میتواند آنها را در معرض عوارض شدید ناشی از آنفلوآنزا قرار دهد، بالاتر است)
زنان باردار یا زنانی که در فصل آنفلوآنزا باردار میشوند و نیز زنان تا دو هفته پس از زایمان
افراد دارای سن ۶ ماه تا ۱۸ سالی که درحال مصرف آسپرین یا داروهای حاوی سالیسیلات هستند و کسانی که ممکن است پس از ابتلا به عفونت آنفلوآنزا به سندرم ری مبتلا شوند.
افراد ساکن خانههای سالمندان و دیگر مراکز مراقبت طولانیمدت
افراد دارای چاقی شدید
کارکنان بخش مراقبتهای بهداشتی
افرادی که با کودکان زیر ۵ سال و افراد سالخورده تماس داشته یا از آنها مراقبت میکنند.
کسانی که با افراد دارای مشکلات پزشکی که در اثر آنفلوآنزا دچار عوارض شدید میشوند، در تماس هستند.
چه کسانی نباید واکسن آنفلوآنزا دریافت کنند؟
افرادی که طی ۶ هفته پس از واکسیناسیون قبلی آنفلوآنزا دچار سندرم گیلن باره شده باشند، نباید واکسینه شوند؛ همچنین کسانی که دارای آلرژی شدید و مرگبار به یکی از اجزای واکسن هستند.
سازندگان : سینا صادقی،محمّد مهبد یعقوبی